Την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου βρέθηκα στα Γιάννενα κατόπιν προτροπής του φίλου Ραφαήλ Μωυσή προκειμένου να συμμετάσχουμε στην τελετή και γιορτή του Γιομ Κιπούρ. Επωφελήθηκα για να επισκεφθώ ξανά ορισμένα αξιοθέατα με τα οποία είχα μια κάποια προϊστορία. Ετσι με ένα πουλμανάκι, την Τρίτη 8 Οκτωβρίου, ανεβήκαμε στα Ζαγόρια. Εντύπωση μεγάλη κάνουν τα λιθόκτιστα σπίτια με τις πέτρινες στέγες, τις ωραίες ξύλινες εξώπορτες και τα καλντερίμια. Ολα είναι εξαιρετικά περιποιημένα. Δεν υπάρχουν παραφωνίες. Καμιά, και θεωρώ τον εαυτό μου παρατηρητικό. Δεν ήταν πάντα έτσι. Είχα επισκεφθεί τα Ζαγόρια, νεαρός υφυπουργός Δημοσίων Εργων, στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή συνοδευόμενος από τον αρχιτέκτονα της διεύθυνσης παραδοσιακών οικισμών και περιβάλλοντος Βασίλη Χαρίση. Τον αναφέρω, δεν ζει πια δυστυχώς, διότι ο Χαρίσης που ήταν Γιαννιώτης έπαιξε στη συνέχεια καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου προστασίας των οικισμών στα Ζαγόρια.
Τον Νοέμβριο 1978 εξέδωσα το πρώτο Προεδρικό Διάταγμα προστασίας Παραδοσιακών Οικισμών. Για πρώτη φορά η πολιτεία παρενέβη, μαζικά μάλιστα, για την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος. Περισσότεροι από 400 οικισμοί της χώρας απέκτησαν έντονα περιοριστικούς όρους δόμησης προκειμένου να μην αλλοιωθεί ο χαρακτήρας τους. Οπως αντιλαμβάνεστε η παρέμβαση προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Δεν υποχώρησα και δεν μετάνιωσα. Σε αυτό το Π.Δ. του 1978 είχαν περιληφθεί το Πάπιγκο, το Μονοδένδρι, κ.ά. στα Ζαγόρια. Οι Καλαρρύτες, το Συρράκο στα Τζουμέρκα και η Λίμνη στα Γιάννενα. Ενα χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο 1979 εξέδωσα, πάλι με τη βοήθεια του Χαρίση, ειδικό διάταγμα προστασίας για τα Ζαγοροχώρια. Από το γενικό διάταγμα προστασίας των παραδοσιακών οικισμών του 1978 όλης της χώρας, το επόμενο, εκείνο του 1979, ήταν ειδικό με λεπτομέρειες για τα Ζαγοροχώρια. Σε γενικές γραμμές εξακολουθεί να ισχύει σήμερα.
Στο Μεγάλο Πάπιγκο κάναμε στάση για καφέ και τσίπουρο στη Στέρνα. Ενα μικρό μαγαζί που ανήκει σε ένα ζευγάρι νέων επιχειρηματιών την Ελλη και τον Σπύρο Τσουμάνη. Είναι χαρούμενοι, έξυπνοι και ομιλητικοί. Ο Σπύρος κρατάει αγκαλιά τη μικρή τους κόρη Ελένη και η Ελλη, αεικίνητη, προσπαθεί να μας εξυπηρετήσει. Το μαγαζί εκτός από καφέ και τσίπουρο προσφέρει παραδοσιακά ντόπια προϊόντα, όλα τους χειροποίητα. Σπιτική λεμονάδα, πολλά γλυκά ταψιού και κουταλιού, καρυδόπιτα, ρεβανί, μαρμελάδες, τσάι του βουνού και πολλά άλλα. Η Ελλη σπούδασε συντήρηση έργων τέχνης και αξιοποιεί το ταλέντο της στη δημιουργία διαφόρων αντικειμένων. Διακοσμητικά και κοσμήματα. Πίσω από το ζευγάρι είναι ολόκληρη η οικογένεια που τροφοδοτεί με προϊόντα το μαγαζί. Μαρμελάδες, γλυκά, κ.ά. Είναι ένα μοντέλο μικρής ορεινής αυτάρκους οικονομίας. Ρώτησα τον Σπύρο πόσων ετών είναι. Σαράντα τεσσάρων μου είπε. Πριν από σαράντα χρόνια, όταν πρωτοεπισκέφθηκα τα Ζαγόρια, είδα μια εικόνα εγκατάλειψης και φτώχειας. Στα πιο πολλά σπίτια, όταν χαλούσαν οι παλαιές στέγες, τοποθετούσαν λαμαρίνες. Είπα στον Σπύρο για το Προεδρικό Διάταγμα προστασίας των Ζαγοροχωρίων και τις αντιδράσεις εκείνης της εποχής και αυθόρμητα μου είπε: «Μα τι λέτε, χάρη σε αυτό το Διάταγμα είμαστε σήμερα αυτό που είμαστε!». Ευχαριστήθηκα τόσο που ήπια ένα ακόμη τσίπουρο. Το τσίπουρο είναι από σταφύλι της ποικιλίας ντεμπίνα που παρασκευάζει ο πατέρας της Ελλης. Σας συνιστώ να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Στέρνας www.sternashop.gr
Την ημέρα της γιορτής του Γιομ Κιπούρ επισκεφθήκαμε το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης. Προσφέρθηκε να μας ξεναγήσει ο επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων Κωνσταντίνος Ζάχος που μαζί με την επίσης αρχαιολόγο σύζυγό του έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην έρευνα της Ηπείρου. Βαθύς γνώστης της Δωδώνης και της Νικόπολης ο κ. Ζάχος. Ηταν μια συναρπαστική εμπειρία. Εχει τη σπάνια ικανότητα να ζωντανεύει το παρελθόν. Μαζί του, γεγονότα που εκτυλίχτηκαν πριν από 2.000 και πλέον χρόνια έμοιαζαν με ζωντανό ρεπορτάζ χθεσινών γεγονότων. Θυμήθηκα ανάλογη αξέχαστη εμπειρία πριν από σχεδόν 50 χρόνια στο Ακρωτήρι της Θήρας με ξεναγό τον Σπύρο Μαρινάτο.
Οπως και στα Ζαγοροχώρια, έτσι και στη Δωδώνη, η φύση που περιβάλλει το θέατρο και τα μνημεία είναι άρρηκτα δεμένη μαζί τους. Δεν θα ήταν δυνατόν να φανταστεί κανείς το θέατρο τοποθετημένο σε άλλη τοποθεσία χωρίς να έχει μπροστά του αυτή την απέραντη πράσινη ποδιά από δρυς. Οπως δεν θα ήταν δυνατόν να φανταστεί κανείς τις αρχαιότητες των Δελφών σε άλλη τοποθεσία. Ξοδεύονται χρήματα πολλά και χιλιάδες ανθρωποώρες για την προσεκτική αποκατάσταση του θεάτρου που έχει υποστεί τη φθορά του χρόνου (είναι άλλωστε σαθρά τα πετρώματα). Θα χρειαστούν τουλάχιστον 15 χρόνια για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του μισού θεάτρου. Πρόσεξα όμως, και οφείλω να το αναφέρω, ότι κατά την πρόσφατη επίσκεψη του πρωθυπουργού στη Δωδώνη, οι τοπικοί παράγοντες εμφανίστηκαν με την απαίτηση να περιοριστεί η προστασία που παρέχεται στον αρχαιολογικό χώρο. Μου θυμίζει την κοντόφθαλμη συμπεριφορά των τοπικών παραγόντων, βουλευτών και δημάρχων, το 1978 που ζητούσαν τη μη προστασία των παραδοσιακών οικισμών. Οπως είπα παραπάνω, ο αρχαιολογικός χώρος και μια ευρεία καταπράσινη ζώνη πρέπει να θεωρηθούν ως ενιαίος χώρος απόλυτης προστασίας και ορθώς η πολιτεία με υπουργό Πολιτισμού την Αννα Μπενάκη όρισε τον Ιανουάριο του 1992 επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη την αποκαλούμενη αδόμητη Ζώνη Α απόλυτης προστασίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι η απόλυτη προστασία μετετράπη αργότερα σε «περιορισμένη» προστασία με απόφαση του υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τασούλα (νυν προέδρου της Βουλής) στην κυβέρνηση Σαμαρά που δημοσιεύθηκε δύο (2) ημέρες πριν από τις βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου 2015! Το γεγονός ότι ο υπουργός ήταν υποψήφιος βουλευτής Ιωαννίνων είναι υποθέτω σύμπτωση. Ευτυχώς, η απόφαση αυτή ακυρώθηκε από την επόμενη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ τον Απρίλιο 2015 πριν συμβεί κάποια ανεπανόρθωτη ζημία.
Υπάρχει στο ελληνικό DNA η βεβαιότητα ότι έχουμε το δικαίωμα να χτίζουμε οπουδήποτε, αρκεί να έχουμε 4 στρέμματα. Είναι για τον λόγο αυτό δυσκολοχώνευτο ότι η πολιτεία μπορεί, για λόγους γενικής ωφέλειας, να περιορίσει ή και να απαγορεύσει ολοσχερώς τη δόμηση σε περιοχές της χώρας χωρίς να προκύπτει υποχρέωση αποζημίωσης του ιδιοκτήτη. Κάθε τόσο μηρυκάζουν οι αρμόδιοι για την ανάγκη χωροταξικού σχεδιασμού. Τι σημαίνει χωροταξικός σχεδιασμός; Σε τελική ανάλυση είναι ο ορισμός, κατόπιν μελέτης και σχεδιασμού, χρήσεων γης (οι χρήσεις γης καθιερώθηκαν στο ελληνικό δίκαιο με τον νόμο 947/1979 και ρητά προβλέπουν, μεταξύ των χρήσεων, την ύπαρξη ελεύθερων χώρων). Μία άλλη από τις χρήσεις είναι η δασική και όλοι γνωρίζουμε πόσο δύσκολο είναι για την πολιτεία να καταλήξει σε αποφάσεις. Προηγούνται πάντοτε τα συμφέροντα των κατσαπλιάδων. Οπως όμως φάνηκε με το παράδειγμα των Ζαγοροχωρίων, η μακροχρόνια συνεπής εφαρμογή προστασίας έχει οικονομικό όφελος. Επιδιώκει ο πρωθυπουργός την ανάπτυξη της Ελλάδας. Οχι στιγμιαία, αλλά διαρκή. Πού θα τη στηρίξει; Παλαιότερα έλεγα στα τρία Π. Στην Παιδεία, στο Περιβάλλον, στον Πολιτισμό.
Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου λειτουργεί πωλητήριο. Απελπιστικά φτωχό. Προσφέρεται μόνο, σε τέσσερις γλώσσες, ένα μικρό τεύχος για τη Δωδώνη του αρχαιολόγου Σωτήρη Δάκαρη αξίας 6 ευρώ, και τίποτε άλλο. Ενδιαφέρον για εμένα ήταν ότι στο τεύχος βρήκα απεικόνιση ηπειρώτικου δίδραχμου, στη μια πλευρά του οποίου υπάρχει ταύρος παρόμοιος με το σήμα των Φιλελευθέρων. Παρατήρησα επίσης ότι τα τρισδιάστατα σκίτσα των αρχαίων ναών στο μικρό αυτό τεύχος έφεραν την υπογραφή του Βασίλη Χαρίση. Του ίδιου Χαρίση που είχε παίξει καθοριστικό ρόλο για την προστασία των παραδοσιακών οικισμών. Το πωλητήριο, όπως και όλα τα πωλητήρια στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους ελέγχονται από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ). Εχω την πεποίθηση ότι το ΤΑΠΑ που διαχειρίζεται μονοπωλιακά τους αρχαιολογικούς πόρους δεν διορθώνεται, αλλά πρέπει να καταργηθεί. Χρειάζονται νέοι άνθρωποι, επιχειρηματικά μυαλά, business plan για να αξιοποιηθούν οι αμέτρητοι θησαυροί που μας άφησαν οι πρόγονοί μας.
Βράδυ της Τετάρτης, μετά τη τελετή στη Συναγωγή, στον δρόμο προς το ξενοδοχείο διέσχισα την οδό Κάνιγγος και εντυπωσιάστηκα από τους σωρούς των σκουπιδιών που περιστοίχιζαν γεμάτους κάδους. Το ανέφερα στο νεοεκλεγέντα δήμαρχο κ. Ραφαήλ Ελισάφ. Θα καταγράψω όσα συγκράτησα ότι μου είπε: Ο δήμος αποτελείται από πέντε δημοτικές ενότητες (Δ.Ε.). Τη Δ.Ε. Ιωαννίνων που είναι ο παλιός δήμος (προ Καλλικράτη) και άλλες τέσσερις ενότητες. Σε δύο από αυτές η αποκομιδή των σκουπιδιών γινόταν μέχρι σήμερα από ιδιώτη. Οι σχετικές συμβάσεις όμως λήγουν και ο δήμαρχος πρότεινε να επεκταθεί το σύστημα της αποκομιδής από ιδιώτη και στις τέσσερις Δ.Ε., οπότε θα ελευθερώνονταν προσωπικό και απορριμματοφόρα για την καλύτερη εξυπηρέτηση της κεντρικής πόλης (εκεί όπου είδα τους σωρούς των σκουπιδιών). Η πρόταση του δημάρχου καταψηφίστηκε από το δημοτικό συμβούλιο. Το δημοτικό συμβούλιο δεν θέλει ιδιώτες οπουδήποτε. Στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου παραβρέθηκαν συνδικαλιστές της ΠΟΕ-ΟΤΑ και της ΑΔΕΔΥ για να ενισχύσουν το φρόνημα όσων είναι αντίθετοι με την «ιδιωτικοποίηση της καθαριότητας». Τα Γιάννενα θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα καθαριότητας. Δεν θα ανέφερα τα γεγονότα αν δεν μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ότι την πρόταση του δημάρχου καταψήφισε η προσκείμενη στη Ν.Δ. παράταξη της κ. Τατιάνας Καλογιάννη.
Είναι περίεργο κόμμα η Ν.Δ.! Στην Ευρωβουλή η κ. Σπυράκη αρνείται να παραδεχθεί τις ευθύνες των Σοβιετικών! Στα Ιωάννινα η κ. Καλογιάννη αρνείται να ψηφίσει υπέρ εκτέλεσης δημοτικού έργου από ιδιώτη, επειδή ισχυρίζεται ότι αυτό είναι ένα αποτυχημένο μοντέλο που θα μετακυλίσει το κόστος στους δημότες! Η Ν.Δ. ομιλεί ή το ΚΚΕ; Η στάση της κ. Καλογιάννη αναδεικνύει την αδυναμία της απλής αναλογικής ως συστήματος διοίκησης των δήμων. Η κ. Καλογιάννη διεκδίκησε τη δημαρχία. Εχασε. Θα εκτιμούσα αν χρησιμοποιούσε τις γνώσεις και την πείρα της για να γίνει καλύτερος και αποτελεσματικότερος δήμαρχος ο κ. Ελισάφ και μέσω αυτού καλύτερη πόλη τα Γιάννενα. Ετσι πρέπει να είναι η σύγχρονη και πραγματικά φιλελεύθερη Ν.Δ.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο έγραψα στην «Κ» για τον δήμαρχο Τρικάλων Δημήτρη Παπαστεργίου: «Εχει επιτύχει να μπορεί να συνεννοείται με τον προηγούμενο δήμαρχο Χρήστο Λάππα που μετέχει στο δημοτικό συμβούλιο με άλλη παράταξη. Ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη του ενός για τον άλλο είναι το θεμέλιο για την πρόοδο των Τρικάλων».
Δημοσιεύτηκε στη Καθημερινή 29.10.2019
Σχετικές δημοσιεύσεις
