Ομιλία Στέφανου Μάνου στην ημερίδα της Επιτροπής Ανταγωνισμού
4 Φεβρουαρίου 2021, 18:00
Ευχαριστώ για την πρόσκλησή σας να συμμετάσχω σε αυτή την ημερίδα.
Ως υπουργός στο παρελθόν καταπιάστηκα δυο φορές με ζητήματα που άπτονται των ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων του κράτους. Κατέληξαν σε δύο, τολμώ να πω, πρωτοποριακούς νόμους: Το Ν.2075/92 “Οργάνωση και λειτουργία του τομέα των τηλεπικοινωνιών” με το άρθρο 8 του οποίου ιδρύθηκε η Ε.Ε.Τ. και το Ν. 2160/93 “Ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις” με το άρθρο 9 του οποίου περιγράφεται η ανεξάρτητη αρχή καζίνο.
Και οι δύο περιπτώσεις συνδέονται με την απόφαση να σπάσει το κρατικό μονοπώλιο. Στις τηλεπικοινωνίες και στα τυχερά παιχνίδια.
Το 1992 το Κράτος παρείχε μονοπωλιακά υπηρεσίες στη τηλεφωνία, στην ηλεκτρική ενέργεια, στις αερομεταφορές, στα τυχερά παιχνίδια, στα αεροδρόμια και λιμάνια, στους σιδηροδρόμους και αλλού.
Σε σύγκριση με τις άλλες επιχειρηματικές μονάδες που δρούσαν στην Ελλάδα, τα κρατικά μονοπώλια στις τηλεπικοινωνίες και στην ηλεκτρική ενέργεια ήταν χωρίς αμφιβολία κολοσσοί. Επικρατούσαν σε αυτά πανίσχυρα συνδικάτα εργαζομένων με νοοτροπία “πρώτα εμείς και ύστερα οι πελάτες”. Ήταν η εποχή που για να σε συνδέσει ο ΟΤΕ μπορεί να περίμενες 3 χρόνια ή περισσότερα αν δεν είχες ισχυρό πολιτικό μέσο. Στη ΔΕΗ η κατάσταση ήταν κάπως καλύτερη, μολονότι και εκεί τα συνδικάτα ήσαν πανίσχυρα, επειδή κάτι είχε μείνει από τη διοικητική νοοτροπία που είχε εισαγάγει η EBASCO -η αμερικανική εταιρεία που οργάνωσε τη ΔΕΗ στα πρώτα της βήματα-.
Η κυβέρνηση στην οποία συμμετείχα είχε υιοθετήσει πολιτική ανοίγματος των αγορών παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στον ανταγωνισμό ανατρέποντας έτσι την πραγματικότητα που προπολεμικά, και ιδίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, είχε εδραιωθεί όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη τη μη κομμουνιστική Ευρώπη. Με βάση τη νέα πολιτική, η παροχή των υπηρεσιών αυτών θα έφευγε πλέον από τον έλεγχο του κράτους ή σε κάθε περίπτωση ο έλεγχος του κράτους θα μειωνόταν. Στην πράξη, το νομικό μονοπώλιο που το κράτος είχε άμεσα ή έμμεσα μέσω επιχειρήσεων που είχε δημιουργήσει και ήλεγχε για τον σκοπό αυτό, θα έπρεπε να καταργηθεί.
Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής, στις τηλεπικοινωνίες, αποφασίστηκε να γίνει διεθνής διαγωνισμός για την εκχώρηση δύο αδειών κινητής τεχνολογίας. Είναι ενδιαφέρον ότι ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε ότι μετά την ολοκλήρωση του διαγωνισμού και την επιλογή των δύο παραχωρησιούχων, θα συμμετείχε χωρίς αντάλλαγμα σε κάθε εταιρεία ο κρατικός ΟΤΕ σε ποσοστό 30%. Η ρύθμιση αυτή που θα επέτρεπε στον ΟΤΕ να μείνει “χωμένος στα πόδια” των δύο εταιρειών κινητής ήταν βασικό στοιχεία μιας άτυπης συμφωνίας κυβέρνησης συνδικάτων. Την άτυπη αυτή συμφωνία βρήκα μπροστά μου όταν ανέλαβα το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας μέσα Φεβρουαρίου του 1992. Την κατήργησα και κατάφερα να με μισήσουν τα συνδικάτα του ΟΤΕ και απέβαλα τον ΟΤΕ από όλες τις διαβουλεύσεις για το ρυθμιστικό πλαίσιο για τις τηλεπικοινωνίες. Τον Ιούλιο του 1992 έγινε ο διεθνής διαγωνισμός για την εκχώρηση των δύο αδειών κινητής τηλεφωνίας. Δεν θα σας κουράσω με λεπτομέρειες. Είναι πολλές και σημαντικές. Είχαν απομείνει 6 διαγωνιζόμενοι και δίνονταν 2 άδειες. Ο ΟΤΕ είχε αποκλειστεί, από τη συμμετοχή, για ορισμένο χρονικό διάστημα περιοριζόμενος στη σταθερή τηλεφωνία. Είχε μεγάλη σημασία να διαμορφωθεί ένα απόλυτα αξιόπιστο ρυθμιστικό πλαίσιο ώστε να προσελκύσουμε σοβαρούς διεκδικητές και πολλά λεφτά. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν διεθνώς πολλά αντίστοιχα ρυθμιστικά πλαίσια που θα μας επέτρεπαν να τα αντιγράψουμε για να διευκολυνθούμε.
Το αποτέλεσμα των προσπαθειών μας είναι ο Ν.2075/92. Για τη διαμόρφωση του βοήθησαν πολλοί. Θα αναφέρω ειδικώς τον φίλο καθηγητή Νότη Μπερνίτσα και το νέο αμερικανό δικηγόρο Tom Casey της μεγάλης δικηγορικής εταιρείας Skadden Arps. Ο Casey δυστυχώς δεν ζει πια.
Η συζήτηση στη Βουλή για το νομοσχέδιο διήρκεσε 3 μέρες, 15,16 και 17 Ιουλίου 1992. Αν διαβάσετε τα πρακτικά των συνεδριάσεων αυτών θα διαπιστώσετε με απογοήτευση ότι το ενδιαφέρον των βουλευτών περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στο πως θα προστατευτούν τα συμφέροντα του ΟΤΕ και των εργαζομένων του. Τίποτε για τα συμφέροντα του καταναλωτή. Με άλλα λόγια το τελευταίο πράγμα στο μυαλό των βουλευτών ήταν ο ανταγωνισμός. Ήταν επικίνδυνος για τα συμφέροντα του ΟΤΕ και των εργαζομένων σε αυτόν, δηλαδή επικίνδυνος για τους μηχανισμούς συγκέντρωσης ψήφων των βουλευτών.
Σημειώστε ότι η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες στην ΕΕ που προχώρησε στο άνοιγμα της αγοράς των τηλεπικοινωνιών ήδη από το 1992 και από τις χώρες που πρωτοστάτησαν στην ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας κινητών τηλεπικοινωνιών.
Με τον Ν 2075/1992 ιδρύθηκε η ΕΕΤ ως ανεξάρτητη αρχή, αποτελούμενη από πέντε μέλη, με διοικητική αυτοτέλεια και την εποπτεία του Υπουργείου Μεταφορών να εξαντλείται στον κατασταλτικό έλεγχο νομιμότητας των πράξεων της και την κίνηση της πειθαρχικής διαδικασίας. Όλα τα μέλη της ΕΕΤ είχαν την ιδιότητα του ανωτάτου κρατικού λειτουργού πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης και απολάμβαναν πλήρους προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας. Η θητεία των μελών οριζόταν πενταετής και μπορούσε να ανανεωθεί μόνο μία φορά.
Το κρίσιμο είναι ότι προφανώς για λόγους μεγαλύτερης ανεξαρτησίας, όχι μόνο από την εκάστοτε κυβερνητική πλειοψηφία, αλλά και από την αγορά, η σύνθεση της ΕΕΤ ανανεωνόταν διαδοχικά και εκ περιτροπής κατά το 1/5 ανά έτος. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο εκ περιτροπής αυτός διορισμός των μελών της ανεξάρτητης αρχής προτείνεται πλέον στην Οδηγία (ΕΕ) 2018/1972 ως ο ενδεδειγμένος τρόπος λειτουργίας της ανεξάρτητης ρυθμιστικής αρχής για τις τηλεπικοινωνίες.
Όπως όμως έγραψα το Μάιο στην Καθημερινή πολύ γρήγορα ο θεσμός της ΕΕΤ ως ανεξάρτητης αρχής κακοφόρμισε. Το ΠΑΣΟΚ σε επίδειξη έμφυτης αθλιότητας, αλλά ίσως παρωθούμενο και από ιδιοτελή συμφέροντα, έδιωξε τα μέλη της ανεξάρτητης αρχής, παρότι είχαν 5ετή θητεία, και διόρισε τους «δικούς» του. Με το Νόμο 2246/94. Από την πρώτη στιγμή δηλαδή, το ΠΑΣΟΚ υπονόμευσε τον θεσμό. Με την ανοχή δυστυχώς της Δικαιοσύνης. Από τότε μέχρι σήμερα μεσολάβησαν πολλές αλλαγές του 2075/92. Καμιά δεν προσέγγισε θα μου επιτρέψετε να πω τη τελειότητα του πρώτου νόμου. Διότι οι κυβερνήσεις δεν ενδιαφερόντουσαν για τα συμφέροντα του καταναλωτή αλλά για τα δικά τους κομματικά συμφέροντα , για τη διασφάλιση και διεύρυνση της εξουσίας τους.
Με την ίδια ακριβώς λογική χτίστηκε η ανεξαρτησία της Επιτροπής Καζίνο που περιγράφεται στο άρθρο 9 του Νόμου 2160/93 για τον Τουρισμό. Και αυτή η επιτροπή ήταν πενταμελής και ανανεωνόταν ετησίως κατά το 1/5. Με ακόμη πιο βιαστική αθλιότητα το ΠΑΣΟΚ κατήργησε την ανεξάρτητη Αρχή με το Νόμο 2206/94 για να έχει τον ανεξέλεγκτο έλεγχο.
Το ξεκίνημα της Επιτροπής Ανταγωνισμού έγινε με το Νόμο 703/77 και εξελίχτηκε σε Ανεξάρτητη Επιτροπή με το Νόμο 2296/95. Μολονότι διέθετε πολλά εργαλεία για την άσκηση των αρμοδιοτήτων της, επέλεξε να μη τα χρησιμοποιεί. Η κατάσταση άλλαξε το 2019 με την άφιξη του νέου Προέδρου.
Θα κλείσω με τις σκέψεις που θα έκανα αν είχα πολιτικές αρμοδιότητες:
Θα αναρωτιόμουνα αν χρειαζόμαστε ανεξάρτητες διοικητικές αρχές. Η απάντηση μου στο ερώτημα είναι καταφατική διότι η ανεξάρτητη διοικητική αρχή όπως την είχα διαμορφώσει δύο φορές ήταν ένα εργαλείο που διασφάλιζε τη συνέχεια. Η συνέχεια επισημαίνω είναι ένα συστατικό που απουσιάζει στην Ελλάδα. Επειδή απουσιάζει διώχνει επενδυτές. Κρατάει την Ελλάδα φτωχή και μίζερη. Είναι επίσης ένα εργαλείο συγκέντρωσης εξειδικευμένων ταλέντων που διαχέονται και χάνονται στην απέραντη δημόσια διοίκηση.
Θα αναρωτιόμουνα αν πρέπει να αλλάξει η σύνθεση της Ανεξάρτητης ΕΕΤΤ; Ναι ώστε να προσαρμοστεί στο σχήμα του 2075/2 και της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2018/1972. Το ίδιο θα έλεγα για όλες τις Ανεξάρτητες Αρχές. Οφείλω να σημειώσω ότι υπέπεσε στην αντίληψη μου μια πρόσφατη βλακώδης απόφαση του ΣτΕ αντίθετη στη λογική του Ν.2075/92 και της Ε. Οδηγίας. Είναι η 2818/2019. Θέλει όλα τα μέλη να αλλάζουν ταυτοχρόνως.
Το τελευταίο ερώτημα είναι αν θα έπρεπε η Επιτροπή Ανταγωνισμού να λειτουργεί παράλληλα ή αποκλειστικά σε ό,τι αφορά τον ανταγωνισμό στις τηλεπικοινωνίες. Η απάντηση μου θα ήταν κάπως περίπλοκη. Πριν αποφασίσω οτιδήποτε θα ήθελα να είμαι σίγουρος ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα συνεχίσει να λειτουργεί όπως σήμερα και με τον επόμενο πρόεδρο της. Αν αυτό εξασφαλιστεί θεσμικά και παράλληλα έχει ανακτήσει η ΕΕΤΤ την ανεξαρτησία της θα ήθελα η ΕΕΤΤ να ρυθμίζει ό,τι έχει σχέση με τις τηλεπικοινωνίες και η Επιτροπή Ανταγωνισμού να ελέγχει εκ των υστέρων ex post την εφαρμογή. Το ίδιο για όλες τις Ρυθμιστικές Αρχές. Θέτουν τους κανόνες και η Επιτροπή Ανταγωνισμού ελέγχει την εφαρμογή ex post.
Σχετικές δημοσιεύσεις
